De Japanse theeceremonie
Als we het over thee hebben, dan moet er zeker extra aandacht worden besteed aan de Japanse theeceremonie.
Kunst
De Japanse theeceremonie weet traditie met kunst te combineren. Een prachtig ritueel om te aanschouwen en een belangrijk, origineel onderdeel van de Japanse cultuur. Sommige meisjes in Japan vinden zelfs dat ze pas kunnen trouwen als ze alles van de theeceremonie afweten.
Betekenis van de naam
De Japanse theeceremonie wordt chadô genoemd, wat zoveel betekent als ‘weg van thee.’
Een andere benaming is cha no yu, wat ‘heet water voor de thee’ betekent.
Thee volgens strenge regels
De theeceremonie is een serieuze aangelegenheid, die lang kan duren. Strenge regels bepalen hoe de thee bereid moet worden en hoe deze vervolgens geserveerd en gedronken moet worden. Bovendien wordt aan alle details gedacht: de keuze voor het servies, de omgeving en het theegerei. Zelfs het onderwerp van gesprek wordt uitgedacht, hoewel de ceremonie bij voorkeur in stilte wordt uitgevoerd, om geconcentreerd te werk te kunnen gaan tijdens alle handelingen die uitgevoerd moeten worden. Om de theeceremonie volledig te beheersen is zelfs jaren training nodig aan één van de drie theeceremonie-scholen in Japan.
Waarom zo serieus?
Het bereiken van een gemoedstoestand die ook wel wabi genoemd wordt, is het grootste doel van de theeceremonie. Voor ons ook wel bekend als ‘zen zijn.’ Precisie is bij elke handeling daarom van belang om de concentratie te blijven waarborgen.
Geschiedenis van de Japanse theeceremonie
Het waren de boeddhistische monniken die vanuit hun pelgrimstochten in China thee mee brachten naar Japan in de 12e eeuw. Het drinken van thee was voor hen een manier om wakker te blijven tijdens de meditatie.
Chakai en chaji
Binnen de Japanse theeceremonie zijn verschillende categorieën bekend. Zo heb je de chakai die bekend staat als een relatief eenvoudige en korte bijeenkomst. Er wordt dunne thee gedronken met zoetigheden en eventueel een lichte maaltijd.
De chaji daarentegen duurt minimaal vier uur en is een veel formelere bijeenkomst waarbij het doel is om de geest te bevrijden van alles wat als belasting gezien kan worden. Er wordt dikke én dunne thee geschonken en een volledige maaltijd genuttigd, gevolgd door zoetigheden.
Traditionele Japanse theeceremonie
Bij die uitgebreidere vorm van de Japanse theeceremonie, komt een hoop kijken. Als deze traditioneel wordt uitgevoerd, dan zijn de regels voor het uitvoeren ervan al van kracht voordat de theeceremonie zelf, begonnen is.
Het plaatsnemen in de ‘wachtruimte’ is bijvoorbeeld al onderdeel van de ceremonie. Als gast wordt je geacht te wachten op de gastheer op een bankje in de Japanse theetuin. Het is de bedoeling dat de gast in de tussentijd geniet van de ruimte om zich heen als geestelijke voorbereiding op de theeceremonie.
De theetuin
Wanneer de gastheer arriveert heet hij de gasten zwijgend welkom met een diepe buiging, waarna hij hen naar het theehuis begeleidt. Zo’n huis staat verderop in de theetuin, waar een wandeling aan vooraf gaat die ook weer dient als mentale voorbereiding op de ceremonie.
In de tuin staat een Japans waterbekken waarin de gasten mond en handen wassen, om zo symbolisch lichaam en geest open te stellen voor wat komen gaat.
Het wandelen door de theetuin is een onderdeel van de theeceremonie omdat deze een link heeft met de geschiedenis. Tijdens de spirituele tochten die de boeddhistische monniken vroeger maakten, werd de heilige berg beklommen. Het eindpunt, de top van de berg, was dan uiteindelijk… het theehuis.
Het theehuis
De entree van het theehuis is laag, zodat men alleen gebukt naar binnen kan. De Japanners vinden dat je met deze houding nederigheid en respect toont als mens zijnde richting de natuur. De inrichting van het theehuis is sober en strak, soms voorzien van slechts wat rijstmatten op de vloer.
De thee die geschonken wordt
Matcha is de thee die geserveerd wordt, ook wel de fijnst mogelijke groene poederthee. Met een garde of een theekwast van bamboe wordt deze in een theekom met heet water gemengd. Deze thee is bitter van smaak en dus even wennen. De gastheer biedt daarom zoete Japanse cake aan of een koekje, zodat de mond zich vast een beetje kan voorbereiden op de smaak.
De rituelen in het theehuis
Tijdens het eerste deel nuttigen de gasten een maaltijd gevolgd door zoetigheden. De bewegingen van de theemeester en de gasten zijn tijdens de ceremonie minimaal.
Wanneer men hurkend op de vloer de thee geserveerd krijgt, wordt gewacht met drinken totdat degene naast zich dat doet. Met de rechterhand wordt de kop ter hoogte van de ogen opgetild, waarbij de linkerhand deze aan de onderkant ondersteund. De gast wordt dan geacht lichte buigingen te maken met het hoofd (voorzichtig met de thee) waarvan er één bedoeld is voor de gastheer, één voor de gastvrouw indien die ook aanwezig is en één voor Boeddha.
Het is belangrijk dat de mooiste kant van het kopje naar de gast gekeerd is, dus eventueel moet het kopje gedraaid worden. Na het proeven, spreken de gasten standaard waardering uit voor de smaak. Of dat gemeend is, is dus de vraag.
De thee mag niet tussentijds worden neergezet, deze koelt dan af. Een restje in het kopje achterlaten is niet beleefd, mogelijk heeft het de gast dan niet gesmaakt. Tot slot moet het kopje neergezet worden met ditmaal de mooiste kant naar de gastvrouw of heer gekeerd. Er zijn ook theeceremonies waarbij men een kom thee laat langsgaan, welke steeds wordt doorgegeven. Een ieder neemt dan 3 slokken en veegt daarna de rand van de kom af met een vochtig doekje, waarna de kom weer doorgaat.
De theeceremonie vindt bij voorkeur in (complete) stilte plaats. Slechts thee-gerelateerde geluiden zijn toegestaan, zoals de deksel die op de theepot geplaatst wordt, het geluid van de spatel en/of garde en het plaatsen van de theekom op de mat. Soms wordt er wel onderscheid gemaakt in een eerste en een tweede deel, waarbij in het eerste deel de maaltijd in stilte genuttigd wordt en het er vervolgens iets minder formeel aan toe gaat…..er mag dan heel zachtjes gesproken worden.